Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego

Zdrowie psychiczne… czym jest, jaki mamy do niego stosunek, czy wiemy jak o nie zadbać i jak to jest z tą naszą higieną psychiczną?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10 października obchodzony jest Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Tego dnia nieco bardziej pochylamy się w kierunku szeroko rozumianego zdrowia psychicznego, poświęcając temu tematowi szczególną uwagę – zwłaszcza w aspekcie zwiększania świadomości w jego obszarze. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zdrowie psychiczne jako „stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek wykorzystuje swoje zdolności, może radzić sobie ze stresem w codziennym życiu, może wydajnie i owocnie pracować oraz jest w stanie wnieść wkład w życie danej wspólnoty”. Bazując na powyższej definicji najprościej rzecz ujmując jest ono rozumiane jako pewnego rodzaju dobrostan fizyczny, psychiczny jak również społeczny człowieka, a także jego zdolność do rozwojui samorealizacji. W tym kontekście zdrowie psychiczne nie oznacza zatem jedynie braku choroby. Przejawia się również w:

• poczuciu własnej wartości
• zdolności do własnego rozwoju
• odpowiedzialności za swoje życie (podejmowane decyzje, napotykane trudności, osiągane sukcesy)
• zaangażowaniu w życie społeczne, pracę, związek, relacje z innymi itp.

Zdrowie psychiczne to pewnego rodzaju dyspozycja umożliwiająca człowiekowi adaptacyjne funkcjonowanie w określonym środowisku. Niestety zdrowie psychiczne często jest przez nas zaniedbywane, czasami nawet bardzo mocno, a jego siła oddziaływania na nasze zdrowie ogólne i funkcjonowanie w codziennym życiu jest niedoceniana. Wciąż zapominamy o psychice jako równoprawnym aspekcie zdrowia oraz o tym, że o zdrowie mentalne należy dbać w równym stopniu, jak o zdrowie fizyczne. Jest trochę tak, że ta nasza kondycja psychiczna spychana jest gdzieś na margines, bo są inne „ważniejsze” rzeczy. Dlatego też niezwykle znaczące jest podejmowanie działań wspierających zrozumienie, że zdrowie psychiczne jest tak samo ważnym komponentem funkcjonowania człowieka jak zdrowie fizyczne. I co istotne nie da się ich od siebie oddzielić, ponieważ są ze sobą zintegrowane – zespojone i stanowią pewnego rodzaju dopełnienie względem siebie – jedno wpływa bezustannie na drugie. Nasze reakcje emocjonalne będące odpowiedzią na stresujące bodźce znajdują bowiem swoje odzwierciedlenie w sferze fizycznej naszego organizmu. Kiedy w naszym życiu pojawia się znaczna ilość napięcia, permanentnego stresu, psychicznego przeciążenia, kiedy ten stan jest długotrwały i przekracza nasze możliwości poradzenia sobie z tym, wówczas zaczyna chorować nasze ciało – łatwiej łapiemy różnego rodzaju infekcje (gdyż nasz układ odpornościowy zostaje osłabiony), możemy odczuwać bóle głowy, brzucha, chroniczne zmęczenie itp. I odwrotnie kiedy z naszym zdrowiem fizycznym jest coś na bakier, chociażby mamy zwykły ból zęba, gardła, katar, to nie trudno zauważyć, że nasze samopoczucie psychiczne również ulega obniżeniu. Dbając o swój stan psychiczny i emocjonalny nasze ciało może nawet w sposób dla nas niezauważalny czuje się lepiej i jest zdrowsze. I w drugą stronę dbając o własne zdrowie w aspekcie fizycznym podnosi się jakość naszego samopoczucia. Tak więc zdrowie fizyczne i psychiczne są integralną całością – można by rzec, że tak naprawdę mamy jedno zdrowie. W tym kontekście warto odnieść się do wyników Profesora Daniela Gilberta, który prowadził badania nad poczuciem szczęścia stwierdzając na ich podstawie, co też opublikował w swoim raporcie, że człowiek ma zdolność wytwarzania szczęścia bez względu na okoliczności zewnętrzne. Dzieje się tak dlatego, gdyż jest biologicznie obdarzony odpornością psychiczną, po to żeby w dobrej kondycji przeżyć życie. Wynika z tego, iż możemy zadbać o własne zdrowie psychiczne i  jest wiele dróg do osiągnięcia zdrowia na tej płaszczyźnie. Posiadamy bowiem w sobie wewnętrzne siły psychiczne, które pozwalają nam być zdrowszymi, tylko nie zawsze o nich wiemy (nie jesteśmy ich świadomi) i nie zawsze potrafimy je wzmacniać. Myślę, że bez kozery, każdy zgodzi się z tym, że dobrze jest dbać o zdrowie psychiczne póki je jeszcze mamy, bo jak powszechnie wiadomo lepiej zapobiegać, niż leczyć.

Jak zatem dbać o swoje zdrowie psychiczne? Co robić aby zachować wewnętrzną równowagę, a tym samym mieć lepsze samopoczucie i lepiej funkcjonować w biegu codzienności ?

• Po pierwsze…
  Zadbaj o higienę własnego snu – regeneracja organizmu jaka zachodzi podczas snu jest bardzo ważna, zarówno ciało jak i umysł potrzebują czasu aby się zregenerować ( jeśli to możliwe śpij 7-8 h, kładź się spać o określonej porze, wietrz pomieszczenie w którym śpisz, staraj się nie objadać tuż przed snem, nie przeglądaj telefonu tuż przed snem)
• Po drugie …
  Pamiętaj o aktywności fizycznej – gdyż poza korzyściami biologicznymi dla naszego organizmu, wpływa także na stan naszej psychiki wspomagając proces redukcji napięcia emocjonalnego, poziomu odczuwanego stresu itp. Regularny ruch ma wielką moc – i wcale to nie muszą być zaawansowane i intensywne ćwiczenia, należy ja dostosować do własnych możliwości, a wybór jest naprawdę ogromny. Nawet kilku minutowy spacer będzie całkiem ok.
• Po trzecie..
  Skupiaj się na pozytywnych emocjach i nie bój się marzyć. W końcu marzenia nic nie kosztują 😊 – przeżywanie pozytywnych emocji w znacznym stopniu wzmacnia utrzymanie naszej psychiki w dobrej kondycji.
• Po czwarte…
  Pozwól sobie na otwarte wyrażanie swoich emocji- nie tłum ich. Przyzwolenie sobie na przeżywanie wszystkich emocji, nawet, a może zwłaszcza tych „negatywnych” chociaż ja osobiście wolę określenie nieprzyjemnych ma ogromne znaczenie dla naszej psychiki. Pamiętaj nie ma złych emocji, są tylko złe zachowania. Emocje pozwalają nam na kontakt z samym sobą – są pewnego rodzaju informatorem, że dzieje się coś dla nas ważnego.
• Po piąte…
  Warto mieć własne pasje i hobby – chociażby dlatego że w pewnym stopniu pozwalają nam na odskocznie od codzienności. Dodatkowo posiadają komponent rozwijający i mogą stanowić dla nas źródło satysfakcji, która również pozytywnie wpływa na nasze samopoczucie .
• Po szóste…
  Znajdywać przestrzeń na spędzanie czasu z bliskimi, rodziną, znajomymi – utrzymywanie bliższych i dalszych relacji z innymi osobami stanowi dla nas pewnego rodzaju płaszcz ochronny przed problemami ze zdrowiem psychicznym. Dają nam poczucie przynależności, ale także możliwość podzielenia się swoimi sukcesami, radościami jak też trudnościami czy problemami.
• Po siódme..
  Pracować nad poczuciem własnej wartości. Pamiętaj – jesteś wystarczająco dobra/y i zasługujesz na wszystko co najlepsze i masz prawo nie wiedzieć i popełniać błędy. Nie musisz być idealna/y – pokochaj siebie.

To tylko niektóre ze sposobów które mogą być pomocne w dbaniu o nasze zdrowie psychiczne.

Kluczowe wydaje się zachowanie balansu w życiu, aby uchronić się przed poważniejszymi trudnościami psychicznymi. W tym miejscu chciałabym przytoczyć model równowagi w ujęciu psychoterapii pozytywnej zgodnie z którym istnieją cztery ważne obszary życia każdego człowieka i są nimi: ciało, praca, kontakty i duchowość. Dla utrzymania zdrowia psychicznego istotne jest zachowanie dynamicznej równowagi we wszystkich tych obszarach. Oznacza to, że każdy z nich wymaga, aby poświecić mu na co dzień tyle samo uwagi i energii, co żeby źle nie zrozumieć, niekoniecznie przekłada się na ilość godzin. W aspekcie ciała koncentrujemy się na wszystkim tym co związane jest z naszą fizycznością i zmysłami. W tym kontekście ciało potrzebuje pokarmu, odpoczynku, snu, aktywności fizycznej, odpowiedniej temperatury, zapachu, a także ciszy i dźwięku, wrażeń skórnych, estetyki itd. Z kolei aspekt pracy i osiągnięć to nasze codzienne działania i niekoniecznie związane z zarabianiem pieniędzy. Mieści się tutaj wszystko to co przynosi nam satysfakcje, dumę, zadowolenie, szacunek i docenienie u innych, a także poczucie spełnienia i samorealizacji. Natomiast, kontakty to relacje jakie tworzymy z innymi ludźmi. Zarówno te najbliższe z partnerem życiowym, dziećmi, rodziną, bliskimi przyjaciółmi, jak i dalsze więzi społeczne.
Ostatnia sfera to duchowość, która stanowi najgłębszą warstwę naszej egzystencji. W ramach tej sfery dookreślamy to kim jesteśmy i co robimy na tym świecie. Zawierają się w niej nasze plany, marzenia, fantazje jak również poczucie celowości i sensu w tym co robimy i co tworzymy, a także poczucie bycia częścią tego świata i ważności swojego istnienia.
Wszystkie te obszary w mniejszym lub większym stopniu są obecne w naszym życiu i najlepiej byłoby dbać o wszystkie w zrównoważony sposób. Nie zawsze jest to jednak łatwe do wykonania ze względu na różne doświadczenia i sytuacje życiowe, które nas dotyczą i np. poważna choroba przenosi nas w wymiar ciała; awans w pracy czy rozwój naukowy kierują nasz czas na obszar osiągnięć; z kolei potrzeby naszych bliskich i nasze np. problemy w związkach, sprawy związane z dziećmi, szczęśliwe chwile rodzinne kierują naszą uwagę na kontakty z innymi; natomiast zagubienie i poszukiwanie poczucia sensu życia lub tworzenie planów, idei, wizji, misji sprawia ze dominuje sfera duchowości. Tak po prostu się dzieje, ponieważ w danym momencie to akurat jest dla nas ważne- najważniejsze. I nie ma w tym niczego złego, szkodliwego kiedy ten stan „górowania” jednego obszaru nad pozostałymi trwa przez jakiś określony czas i później następuje skompensowanie energii w kierunku obszarów zaniedbywanych. Wszystko wraca do normy i jest ok. Natomiast jeśli taki stan się przedłuża, a my tego nie zauważamy albo bagatelizujemy, unika to naszej świadomości – pojawia się coś co nazywa się mimowolnym procesem przywracania balansu przez organizm i przejawiać się to może m. in. w postaci doświadczania trudności w kontaktach z innymi ludźmi, problemów somatycznych i psychicznych. Dlatego warto zadbać o siebie zachowując balans pomiędzy wszystkimi obszarami, bo jeśli sami tego nie zrobimy to nasz organizm podejmie sam próby zadbania o siebie i przywrócenie homeostazy, ale żeby nie było tak kolorowo my niekoniecznie będziemy zadowoleni ze sposobu w jaki to zrobi. W odniesieniu do tego naprawdę warto być czujnym i dbać o utrzymanie tej równowagi samemu.
W życiu człowieka pojawiają się różne sytuacje czasami bardzo trudne, problematyczne – w związku z czym każdy z nas zmaga się czasami z obniżeniem nastroju i jest to jak najbardziej naturalne. Jednak nie bagatelizuj tego stanu i zacznij działać, szukać pomocy, jeśli:

• objawy te utrzymują się długo i zwiększa się ich nasilenie
• masz problemy ze snem, apetytem, koncentracją, co obniża jakość Twojego życia
• czujesz niepokój, wszechogarniającą frustrację i rozdrażnienie nawet z powodu błahych rzeczy
• odatkowo masz trudności z podejmowaniem decyzji i wykonywaniem codziennych obowiązków, które dotychczas nie sprawiały Ci problemów.

Oczywiście w odniesieniu do powyższego istotne jest również wykonanie badań, wykluczających aspekt medyczny w tym zakresie.

Kiedy „boli dusza”, czujesz się mocno sfrustrowany, rozdrażniony, nie radzisz sobie z napięciem, emocjami oraz stresem w różnych sytuacjach, kiedy tak po prostu czujesz że „coś jest nie tak”, że to Cię „uwiera”, zwyczajnie przerasta, nie masz pomysłu i/lub możliwości poradzenia sobie samemu/ej z tym, nie zwlekaj skontaktuj się ze specjalistą (psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą). Zaopiekowanie się sobą również w sferze zdrowia psychicznego to nie wstyd lecz powód do dumy i wdzięczności za to, że chcesz i potrafisz być uważnym na siebie.
Pamiętaj Twoje samopoczucie i zdrowie psychiczne jest co najmniej tak samo warte tego, aby zająć się nim jak i innymi ważnymi dla Ciebie rzeczami. Z kolei skorzystanie z profesjonalnej pomocy nie świadczy o tym że jesteś słaba/y, ale o Twojej odwadze w dbaniu o siebie.

Weronika Kipa
Terapeuta ŚDS w Ropczycach

Przygotowano na podstawie:

• Gilbert D.(2007). Na tropie szcześcia. Poznań: Wydawnistwo Media Rodzina.
• Cisielski R. (2016). Model równowagi i trzy etapy interakcji w ujęciu psychoterapii pozytywnej. Wrocław:Wydawnictwo Continuo
• Messias E, Peseschkian H, Cagande C (editors). Positive Psychiatry, Psychotherapy and Psychology. Clinical Applications. Springer, 2020
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdrowie_psychiczne (dostęp z dn. 1.10.2022)